BPA i jego wpływ na układ hormonalny

Budowa BPA, BPF i BPS

Bisfenole to substancje chemiczne powszechnie wykorzystywane do produkcji żywic poliwęglanowych i epoksydowych. Najpopularniejszy BPA, czyli bisfenol A (CH₃)₂C(C₆H₄OH)₂; BPA) jest substancją używaną od lat 60 XX wieku. Bisfenole znajdują się w paragonach z papieru termicznego, w obudowach telefonów komórkowych czy komputerów. Są składnikiem plastikowych pojemników i opakowań na żywność, napoji, znajdują się w puszkach. W kontakcie z żywnością przedostają się do niej. Większe ilości przenikają do pożywienia, czy wody na skutek wysokiej temperatury np.: przy podgrzewaniu posiłków w plastikowym opakowaniu w mikrofalówce, czy kiedy butelki z wodą czy napojami wystawione są na działanie promieni słonecznych.                       

BPA jest szybko metabolizowany i wydalany z organizmu. Jego połowiczny rozpad wynosi zaledwie 6 godzin, jednak przeciętny człowiek ma kontakt z nim praktycznie w każdej minucie życia. Badania wykazały, że występuje właściwie u każdej osoby. Ponad 90% ludności Ameryki Północnej ma wykrywalny poziom BPA w moczu. Kontakt z bisfenolem A jest powszechny i ma stały charakter.

Pierwotnie BPA było stosowane jako stymulator wzrostu drobiu i bydła, jednak później zostało udowodnione, że działa jak ksenoestrogeny, czyli zaburza działanie układu hormonalnego. BPA jest strukturalnie podobny do estrogenu 17β-estradiolu, który produkowany jest przez ludzki organizm. Przyłącza się do receptorów dla estrogenów i tym samym blokuje je dla naturalnych substancji wytwarzanych przez organizm.

Po wykazaniu działania estrogennego BPA, na skutek rosnących obaw o zdrowie ludzi, postanowiono zastąpić go analogami - jak sądzono bezpieczniejszymi substancjami takimi jak: bisfenol AP, bisfenol AF, bisfenol B, bisfenol BP, bisfenol C, bisfenol F, bisfenol IF, bisfenol M, bisfenol S, bisfenol Z. Jednak badania wykazały, iż jego następcy, również nie są obojętni dla zdrowia.  

Bisfenole mają działanie estrogenne

Wpływ na płodność

W badaniach na myszach w ciąży, którym zostało podane BPA wykazano zwiększoną częstotliwość poronień, jak również zmniejszoną ilość potomstwa, które przeżyło po porodzie. U samic liczba pęcherzyków na jajnikach wzrosła, a zmniejszyła się liczba pierwotnych. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej jajniki zanikały, co skutkowało zaburzeniami reprodukcyjnymi.

W badaniach na kobietach z najwyższym stężeniem BPA w moczu i poddawanym zapłodnieniu in vitro zaobserwowano zmniejszoną produkcję oocytów i ich zahamowany rozwój (komórki dające początek komórkom jajowym), a także tempo implantacji zarodka. Stwierdzono jednoznacznie, ze BPA ma negatywny wpływ na procedurę in vitro. 

Spermatogeneza to proces powstawania i dojrzewania plemników. Kontrolowana jest przez oś podwzgórzowo – przysadkowo - jądrową, a także aktywność hormonów tarczycy. BPA zaburza gospodarkę hormonalną, poprzez negatywny wpływ na pracę tarczycy i hamowanie spermatogenezy. Badania na chińskich mężczyznach wykazały, że ekspozycja na BPA powoduje spadek testosteronu.

Narażenie samic szczurów na kontakt z BPS po porodzie spowodowało rozrost macicy, co jest wynikiem działania estrogenów. Z kolei w badaniach na rybach zauważono zmniejszenie gonad, zmiany w produkcji estrogenów i testosteronu (zmniejszona produkcja nawet u płodu ludzkiego, poprzez wpływ na geny biorące udział w jego biosyntezie). Ponadto odkryto zaburzenia reprodukcji polegające na zmniejszeniu produkcji ilości jaj, zmniejszonej liczby plemników, ale również ich jakości, zwiększoną masę jąder, wydłużonym czasie wylęgu, a także zwiększoną ilość przypadków wad wrodzonych u zarodków. Po ekspozycji na BPS u ryb, zwiększył się stosunek płci żeńskiej do męskiej i jednocześnie zmniejszyła się długość ciała. 

Podobne wyniki uzyskano w badaniach na chińskich kobietach. Udowodniono ze prenatalna ekspozycja na bisfenol S i F powoduje zmniejszony rozmiar płodu, mniejszą masę urodzeniową i długość ciała noworodków. Dodatkowo wiązało się to również z ryzykiem przedwczesnego porodu, czy zmniejszonym obwodem głowy noworodka.

BPS stosowany jest w produktach czyszczących, rozpuszczalnikach i jako składnik żywicy fenolowej. Znajduje się także w papierze termicznym oznaczonym jako „BPA free”, na którym drukowane są paragony. BPF z kolei stosowany jest do produkcji żywic i powłok epoksydowych, w powłokach zbiorników czy rur np.: wodnych, w posadzkach przemysłowych, nawierzchniach mostów czy dróg, fugach, klejach, tworzywach sztucznych i lakierach. Powszechnie stosowany jest w wypełnieniach stomatologicznych i opakowaniach do żywności. BPS i BPF znajdują się również w środkach higieny osobistej z których każda osoba korzysta nawet kilka razy dziennie np.: w mydłach, żelach pod prysznic, produktach do pielęgnacji włosów, kosmetykach kolorowych, produktach do makijażu, pastach do zębów. Znajdują się także w produktach wykonanych z papieru np.: w banknotach, ulotkach, biletach, w tym lotniczych, kartach pokładowych, kopertach pocztowych. W żywności bisfenole znajdziemy w produktach mlecznych, mięsie i jego przetworach, warzywach i żywności puszkowanej, sprzedawanej i przechowywanej w plastikowych opakowaniach. Bisfenole znajdują się także w kurzu, wodach powierzchniowych, osadowych czy ściekach.

Wykazano, że narażenie ludzi na bisfenole - S, F z każdym rokiem rośnie, pomimo wprowadzenia regulacji ograniczających i stopniowo wycofujących BPA z użycia.  

Niektóre badania wykazały, że BPS i BPF ma porównywalny lub silniejszy potencjał estrogenowy co estradiol. Jedno z nich wykazało również, że BPS i BPF może mieć właściwości androgenne czyli zachowywać się jak hormony męskie.

BPB, czyli bisfenol B, ma podobną strukturę do BPA. Jest stosowany jako jego analog. Podobnie jak BPA, ma działanie estrogenne, ponieważ wykazuje powinowactwo do receptora estrogenowego. Może sprzyjać wystąpieniu endometriozy u kobiet. U szczurów, wykazano zmniejszony rozmiar jąder, najądrzy i pęcherzyków nasiennych. W histopatologii jąder wykryto zmniejszoną liczbę plemników, zmiany zapalne w jądrach i jajnikach. Procent plemników ruchliwych był stosunkowo niższy u zwierząt poddanych BPB. Dzieję się to na skutek zwiększonej liczby wolnych rodników tlenowych, które wywołują stres oksydacyjny w organizmie i peroksydację lipidów, a tym samym zmniejszają liczbę plemników i ich zdolność do poruszania i zapłodnienia. W badaniach na rybach wykazano zaburzenia rozrodcze polegające na zmniejszonej liczbie znoszonych jaj, krótszy czas wylęgu, jak również zmniejszone szanse przeżycia zarodka. W tej grupie pojawiły się również wady rozwoje – zaburzona krzywizna larw. Zwierzęta narażone na BPB miały niższe poziomy androstendionu, testosteronu i kortyzolu, za to wyższe estronu (jednego z estrogenów). Podobnie jak w przypadku innych bisfenoli, estrogenne działanie BPB jest porównywalne lub nawet większe niż BPA.

Oksytocyna to hormon, który związany jest z porodem, ponieważ pobudza skurcze macicy i laktację. Nazywana jest hormonem miłości, ponieważ wydzielana jest w dużych ilościach podczas stosunku seksualnego. Wpływa na osiąganie orgazmu i utrzymanie erekcji u mężczyzn. U myszy eksponowanych na BPA zmniejszyło się wydzielanie oksytocyny.

Kisspeptyna jest neuropeptydem wydzielanym przez podwzgórze. Rozpoczyna proces dojrzewania i podobnie jak oksytocyna nazywana jest hormonem miłości, a także pobudzenia seksualnego. Odpowiada również za dobry nastrój. Jej zadaniem jest pobudzanie płodności poprzez wpływ na wydzielanie GnRH – gonadoliberyny, czyli hormonu uwalniającego LH i FSH. Badania wskazują, że kisspeptyna może być łącznikiem pomiędzy funkcjami reprodukcyjnymi, a bilansem energetycznym w organizmie. Neuropeptyd ma wpływ na bilans energetyczny, ponieważ zmniejsza spożycie pokarmu i jednocześnie zwiększa wydatkowanie energii. Wykazano również, że kisspeptyna hamuje wydzielanie neuropeptydu Y, który z kolei powoduje zwiększone pobieranie pokarmu. Bisfenol A zaburza działanie kisspeptyny i tym samym może sprzyjać wystąpieniu otyłości i zaburzeń płodność.

Insulinooporność i cukrzyca

Częstotliwość zachorowań na cukrzycę typu 2 rośnie na całym świecie. Poza aspektami żywieniowymi, jako jedną z przyczyn upatruje się w ekspozycji na substancje chemiczne. Bisfenol A i S poza działaniem estrogennym zaburza również gospodarkę węglowodanową. Udowodniono, iż bisfenole A i S wpływają na insulinooporność, leptynooporność, powodują dysfunkcję komórek beta - trzustki, adipogenezę (rozrastanie się komórek tłuszczowych), sprzyjają wystąpieniu otyłości, powodują stan zapalny w organizmie, jak również w samej tkance tłuszczowej, stres oksydacyjny poprzez hamowanie aktywności enzymów antyoksydacyjnych (peroksydazy glutationowej, katalazy, transferazy glutationowej i reduktazy glutationowej), zaburzenia pracy mitochondriów, a także zmniejszoną gęstość kości. Nadmierna ekspozycja na BPA i BPS została skorelowana, ze zwiększoną zapadalnością na cukrzycę typu 2. Taki związek wykazano niezależnie od występowania powszechnie znanych czynników ryzyka choroby. Osoby chorujące na cukrzycę mają częściej podwyższony poziom bisfenoli w moczu niż populacja zdrowa.

Wczesne narażenie na BPA wpływa na budowę i zakłóca funkcjonowanie podwzgórza i tym samym kontrolę spożycia pożywienia, wydatki energetyczne i dystrybucję tłuszczu. Dzieję się to poprzez wpływ na leptynę – hormon sytości i grelinę hormon głodu. Z tego powodu bisfenol A i inne bisfenole zaliczane są do substancji nazywanych obesogenami, ponieważ sprzyjają wystąpieniu otyłości.

Bisfenol AF – BPAF oddziałuje na funkcje dojrzałych, ludzkich komórek tłuszczowych. Sprzyja występowaniu insulinooporności, a także zakłóca metabolizm węglowodanów i lipidów. Aktywuje stan zapalny, który zmniejsza aktywność metaboliczną ludzkich adipocytów. Podobne właściwości ma BPA, również u kolejnego pokolenia szczurów, rodziców eksponowanych na bisfenol, u których zaobserwowano podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów, a także szybszy przyrost masy ciała prowadzący do otyłości.  

BPF wykazuje działanie cytotoksyczne na komórki, powoduje ich dysfunkcje, uszkodzenia DNA i aberracje chromosomowe. Może również powodować zmniejszoną produkcję adiponektyny, która ma działanie przeciwcukrzycowe i zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Jej obniżone stężenia występują u otyłych pacjentów, chorujących na cukrzycę typu 2, miażdżycę i nadciśnienie tętnicze.

Tarczyca

Bisfenol A, S i F ma negatywny wpływ na pracę układu hormonalnego, w tym również tarczycy. Może powodować zwiększony rozmiar narządu i wpływa negatywnie na ekspresję enzymów. Badania na koreańskich kobietach wykazały, że wysokie stężenie BPA w moczu skorelowane jest z niskimi stężeniami hormonów T3 i T4. Zaburzonej pracy tarczycy nie zaobserwowano u kobiet z niskim stężeniem BPA w moczu. Inne badanie wykazało, że BPA dodatkowo negatywnie wpływa na stosunek T4 do T3. Kobiety w ciąży narażone na BPA miały zaburzoną pracę tarczycy i działanie enzymów dejodynaz, odpowiedzialnych za konwersję hormonów do aktywnej formy – fT4 do fT3. Taki sam efekt wykazano u płodów i noworodków, jako efekt prenatalnej ekspozycji w łonie matki.     

BPA wpływa na ekspresję genów

Układ nerwowy

W badaniach na młodych szczurach i myszach wykazano, że BPA wpływa na ekspresję i mutację w genach Dnmt1 i Tet2, które powodują pogorszenie funkcji kognitywnych takich jak utrzymanie uwagi, naukę i zapamiętywanie, a także choroby neurologiczne. Wykazano, że ilość neuroprzekaźników w hipokampie znacząco się zmieniła, czego skutkiem było wystąpienie zaburzeń kognitywnych.

BPA przekracza barierę krew – mózg i wywołuje zaburzenia układu nerwowego, które mogą objawiać się agresją, zwiększonym odczuwaniem lęku i depresją. Hamuje szlak syntezy fenyloalaniny do dopaminy czego efektem jest brak równowagi między hamującymi i pobudzającym neuroprzekaźnikami. Wpływa negatywnie na układ serotoninergiczny (odpowiedzialny za dobry nastrój, emocje, kontrolę apetytu, procesy poznawcze, regulację temperatury ciała, oraz odczuwanie bólu), dopaminergiczny (odpowiadający za motywację, kluczowy element w układzie nagrody), cholinergiczny (odpowiedzialny za pamięć i uczenie się) i neuroprzekaźnik GABA (działający hamująco na neurony, uspokaja, wycisza i ułatwia zasypianie).

W badaniach na dzieciach w wieku przedszkolnym zauważono zmiany strukturalne w białej materii mózgu polegające na jej zmniejszonym rozmiarze i stopniu rozwinięcia, na skutek wczesnej ekspozycji na BPA jak również ekspozycji matek w czasie ciąży. Zmiany w tej części mózgu odpowiedzialne są za lęk, depresję, zaburzenia koncentracji i uwagi. U dzieci tych wykryto anizotropię mózgu czyli zmianę szerokości, gęstości i liczebności połączeń nerwowych w mózgu. Dzieję się tak, ponieważ BPA przechodzi przez łożysko, dlatego rozwijający się płód jest narażony na bisfenole już w łonie matki. Niewielka cześć estrogenowo aktywnego BPA, może nie zostać zmetabolizowana i krążyć dalej w ciele matki i dziecka prowadząc do większej ekspozycji. Bisfenol wywołuje przedwczesną neurogenezę czyli powstawanie nowych komórek nerwowych, zmienia transmisję i układ synaptyczny, hamuje różnicowanie się i powoduje degenerację dojrzałych i niedojrzałych oligodendrocytów (komórki gleju formujące osłonki mielinowe w centralnym układzie nerwowym) i rozmiękcza mielinę. Efektem tego są zaburzenia neurobehawioralne takie jak zaburzenia zachowania, agresja, choroby psychiczne, autyzm, zaburzenia ze spektrum autyzmu, schizofrenia, choroba Alzheimera i Parkinsona.

W badaniach na myszach, którym podawano BPA zaobserwowano utratę pamięci, zaburzenia koordynacji i alodynie, czyli odczuwanie nieprzyjemnych doznań, w reakcji na bodźce na które zdrowy osobnik nie reaguje. Zauważono stan zapalny układu nerwowego czego efektem była neurotoksyczność i stres oksydacyjny w mózgu. Wykazano, że długotrwała ekspozycja nawet na małe dawki BPA może powodować zwyrodnienie aksonów, demielinizację w neuronach i oligodendrocytach co powoduje choroby neurologiczne i zmiany degeneracyjne w osłonkach mielinowych nerwów powodując tym samym stwardnienie rozsiane i inne choroby neurodegeneracyjne.

SLE

Toczeń rumieniowaty układowy SLE to choroba autoimmunologiczna. Charakteryzuje się obecnością wysokiego poziomu przeciwciał przeciwko DNA. Wykazano, że BPA wpływa na DNA i powoduje jego uszkodzenia. W ten sposób zmienione DNA staje się celem ataku układu immunologicznego. Warto zaznaczyć, że pacjenci z SLE mają wysoki poziom BPA w moczu.  

Witamina D3

W badaniach na zwierzętach wykazano, że duże stężenie BPA w organizmie powoduje zwiększone wydalenia witaminy D3. BPA wiąże ją i powoduje obniżony poziom w surowicy. Może to być bezpośrednio związane z występowaniem zaburzeń neurologicznych.

Kardiomiopatia to zapalenie mięśnia sercowego, które prowadzi do niewydolności narządu. Hormony płciowe odgrywają dużą rolę w patogenezie tej choroby. U mężczyzn duży wpływ na rozwój ma testosteron. Kilka badań na zwierzętach i ludziach wykazało, że podwyższony poziom BPA w moczu skorelowany jest z chorobami układu krążenia. Wykazano, że po przebytym zakażeniu wirusowym wywołującym zapalenie mięśnia sercowego i osierdzia BPA przyczynia się do większej częstotliwości zachorowań w porównaniu ze szczurami pojonych wodą bez BPA. Ekspozycja na bisfenol zwiększyła ryzyko zwłóknienia mięśnia sercowego. U myszy bez zakażenia wirusowego, a eksponowanych na BPA również dochodziło częściej do kardiomiopatii i włóknienia.

W badaniach na myszach zaobserwowano zwiększoną liczbę mutacji w genie Kcnq1, który koduje kanał potasowy. Związane jest to ze śmiertelnymi zaburzeniami rytmu serca. Z kolei pojedynczy polimorfizm nukleotydowy, który wpływa na ekspresję tego genu powiązany jest z zaburzeniami ze spektrum schizofrenii. Podobnie zresztą na organizmy żywe oddziałują inne bisfenole.

Duża ekspozycja na bisfenole, zwiększa ryzyko nowotworów piersi

Nowotwory

Szacuje się, że obecnie ok 2 milionów kobiet na całym świecie choruje na nowotwory piersi, a do 2040 r. ta liczba może wzrosnąć prawie o kolejny milion. Wzrost liczby zachorowań zbiega się w czasie ze zwiększoną ekspozycja na substancje zaburzające układ hormonalny takie jak BPA. W wielu badaniach z udziałem zwierząt, BPA zostało uznane za substancję kancerogenną. Wykazano, że zarówno BPA jak i BPS czy BPF wpływają na proliferację komórek nowotworowych piersi i sprzyjają powstawaniu przerzutów. Bisfenole mają działanie epigenetyczne, ponieważ wpływają na ekspresję genów. Zauważono, że BPS, który miał być bezpieczny, jest 10-krotnie silniejszy od BPA i BPF.               

W badaniach zauważono, że BPS może działać kancerogennie i wpływać na proliferację komórek naczyniaka, łagodnego nowotworu występującego najwcześniej u dzieci. Naczyniak spowodowany jest nadprodukcją naczyniowych tkanek mezobolastycznych i estrogeny mają wpływ na ten proces. Inne badania wykazały, że BPA i BPS mogą sprzyjać wystąpieniu nowotworów płuc, piersi u kobiet, a u mężczyzn prostaty. Ekspozycja komórek nowotworowych, zarówna wewnętrzna, jak i zewnętrza jest przeszkodą w terapii nowotworowej i może wpływać na jej efektywność, ponieważ powoduje oporność na leki.    

Choroby nerek          

U osób poddawanych dializom ze względu na przewlekłą niewydolność nerek bisfenol może gromadzić się w nerkach. Filtry do dializy przyczyniają się do zwiększonego obciążenia, ze względu na zawartość BPA. Zbadano poziom BPA, BPB, BPF i BPS u osób dializowanych i zauważano, że osoby z wyższym stężeniem BPA mają obniżone tempo filtracji kłębuszkowej. Nadmierna ekspozycja na BPA u osób z problemami nerkowymi pogarsza czynność nerek, powoduje zmiany histopatologiczne. Zaburzona czynność nerek związana jest z upośledzonym detoksem organizmu i kumulacją bisfenoli. 

Wątroba

W badaniach na szczurach zauważono, że dieta bogata we fruktozę połączona z ekspozycją na bisfenol A spowodowała nieprawidłowy metabolizm tłuszczu w wątrobie na skutek negatywnego wpływu na geny lipogenne. Zaobserwowano dyslipidemię, insulinooporność i otłuszczenie wątroby. W grupie kontrolnej narażonej na tylko jeden czynnik – fruktozę lub BPA wyniki były znacznie niższe. Inne badanie wykazało, że wystarczyła tylko ekspozycja na BPA, aby spowodować stan zapalny i niealkoholowe stłuszczenie wątroby u szczurów. Bisfenol S może również mieć negatywny wpływ na wątrobę. Potrafi wiązać się z albuminami i powodować uszkodzenie DNA.

Astma to przewlekła choroba układu oddechowego. Wywołana jest zaburzeniami układu odpornościowego i często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi, jak chociażby chorobą dwubiegunową. Podwyższony poziom BPA w moczu może nasilać objawy chorób alergicznych takich jak astma, alergiczny nieżyt skóry i nosa. Dzieję się to na skutek modulacji przez BPA odprowadzi układu immunologicznego, a dokładniej wzmocnienia ramienia Th2 układu odpornościowego.

Wykazano, że bisfenole mogą przedostawać się do organizmu nie tylko drogą oralną, ale również przez skórę. Wilgotna skóra znacznie bardziej ułatwia wnikanie BPA do organizmu, niż sucha. Na pewno sprzyjają temu substancje zawarte w środkach higieny osobistej, ułatwiające penetrację naskórka substancjom kosmetycznym, które przy okazji powodują, że bisfenole mają otwartą drogę wnikania do organizmu.

Możliwość narażenia się na działanie bisfenoli może również nastąpić poprzez nieumyślne oblizanie palców po kontakcie z paragonem, jak również wdychanie pyłu z kasy, czy drukarek termicznych używanych do aparatur medycznych. Kontakt można ograniczyć poprzez stosowanie rękawiczek, lub regularną dezynfekcję etanolem. Ilość BPA można również zmniejszyć poprzez kilkukrotne namaczanie np.: butelek, termosów, czy pojemników do przechowywania żywności odpornych na wysokie temperatury we wrzątku.

Dużym błędem i zaniechaniem jest fakt, że nowe substancje, mające być bezpieczniejszymi analogami toksycznych, nie są testowane pod kątem wpływu na zdrowie człowieka przed wprowadzeniem ich do obrotu. Nie ma regulacji, które zmuszałyby producentów do takich badań. Zamiast analizować pojedyncze substancje, warto by przyjrzeć się całym klasom, ze względu na podobieństwo w budowie.            

Na tę chwilę nie da się wyeliminować bisfenoli z życia codziennego. Idealnie byłoby zastąpić je substancjami obojętnymi dla zdrowia, lub przynajmniej o wiele mniej toksycznymi. Na tyle ile można mieć wpływ na ekspozycję na co dzień, powinniśmy wybierać naturalne kosmetyki, wolne od bisfenoli. W miarę możliwości kupować wodę w szklanych butelkach. Zamiast plastikowych opakowań na żywność wybierać szklane, ceramiczne lub ze stali szlachetnej. I tu oddajmy pokłon wyśmiewanym do tej pory reliktom przeszłości, słoikom. Kojarzone negatywnie, powinny wracać do łask, ponieważ nie są szkodliwe dla zdrowie jak modne i uważane za nowoczesne, plastikowe Tupperwary czy inne opakowania z tworzyw sztucznych oznaczonych jako „BPA free”.

Źródła:

Alhomaidan H. T., Rasheed N., Almatrafi S., Al-Rashdi F. H., Rasheed Z., Bisphenol A modified DNA: A possibleimmunogenic stimulus for anti-DNA autoantibodies in systemic lupus erythematosus, Autoimmunity. 2019 Nov - Dec;52(7-8):272-280, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31656085

Awada Z., Nasr R., Akika R., Cahais V., Cuenin C., Zhivagui M., Herceg Z., Ghantous A., Zgheib N. K., DNA methylome-wide alterations associated with estrogen receptor-dependent effects of bisphenols in breastcancer, ClinEpigenet 11, 138 (2019), doi:10.1186/s13148-019-0725-y

Bruno K. A., Mathews J. E., Yang A. L., Frisancho J. A., Scott A. J., Greyner H. D., Molina F. A., Greenaway M. S., Cooper G. M., Bucek A., Morales-Lara A. C., Hill A. R., Mease A. A., Di Florio D. N., Sousou J. M., Coronado A. C., Stafford A. R., Fairweather D., BPA Alters Estrogen Receptor Expression in the Heart After Viral Infection Activating Cardiac Mast Cells and T Cells Leading to Perimyocarditis and Fibrosis, Front Endocrinol (Lausanne). 2019 Sep 4;10:598, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31551929

Chernis N., Masschelin P., Cox AR., Hartig SM., Bisphenol AF promotes inflammation in human white adipocytes, Am J Physiol Cell Physiol. 2019 Oct 9, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31596606

Dabeer S., Afjal M. A., Ahmad S., Fatima M., Habib H., Parvez S., Raisuddin S., Transgeneration aleffect of parental obesity and chronic parental bisphenol A exposure on hormonal profile and reproductive organs of preadolescent Wistar rats of F1 generation: A one-generation study, Hum ExpToxicol. 2019 Sep 11, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31510804

Dąbrowska M., Szydlarska D., Bar-Andziak E., Adiponektyna a insulinooporność i miażdżyca, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2011, tom 7, nr 3, 186

Eladak S, Grisin T., Moison D., Guerquin M. J., N'Tumba-Byn T, Pozzi-Gaudin S., Benachi A., Livera G., Rouiller-Fabre V., Habert R., A new chapter in the bisphenol A story: bisphenol S and bisphenol F are not safe alternatives to this compound, Fertility and Sterility, January 2015, Volume 103, Issue 1, Pages 11–21, https://doi.org/10.1016/j.fertnstert.2014.11.005

Frederiksen H., Nielsen O., Koch H. M., Skakkebaek N. E., Juul A., Jørgensen N., Andersson A. M., Changes in urinaryexcretion of phthalates, phthalate substitutes, bisphenols and other polychlorinated and phenolic substances in young Danish men; 2009-2017, Int J HygEnvironHealth. 2019 Oct 25, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31669154

Grohs, M.N., Reynolds, J.E., Liu, J. et al. Prenatalmaternal and child hood bisphenol a exposure and brain structure and behavior of young children, Environ Health 18, 85 (2019) doi:10.1186/s12940-019-0528-9

Han S., Song Y., Kang A., Deng H., Zhu D., Chi Y., Determination of nine bisphenols in children's waterbottle by online enrichment coupled with high performance liquid chromatography-fluorescence detection, Se Pu. 2019 Nov 8;37(11):1185-1192, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31642271

Hu J., Zhao H., Braun J. M., Zheng T., Zhang B., Xia W., Zhang W., Li J, Zhou Y., Li H., Li J., Zhou A., Zhang Y., Buka S. L., Liu S., Peng Y., Wu C., Jiang M., Huo W., Zhu Y., Shi K., Li Y., Cai Z., Xu S., EnvironmentalHealthPerspectives, Associations of Trimester-SpecificExposure to Bisphenols with SizeatBirth: A ChinesePrenatalCohortStudy, 2019, Vol. 127, No. 10

Khan J., Salhotra S., Goswami P., Akhter J., Jahan S., Gupta S., Sharma S., Banerjee B. D., Parvez S., Gupta S., Raisuddin S., Bisphenol A trigger saxonalinjury and myelin degeneration with concomitant neurobehavioral oxicity in C57BL/6J male mice, Toxicology. 2019 Dec 1;428:152299, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31574244

Kim J. K., Khan A., Cho S., Na J., Lee Y., Bang G., Yu W. J., Jeong J. S., Jee S. H., Park Y. H., Effect of developmental exposure to bisphenol A on steroid hormone and vitamin D3 metabolism, Chemosphere. 2019 Dec;237:124469, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31549635

Kwon J.A., Shin B., Kim B., Urinary bisphenol A and thyroid function by BMI in the Korean National Environmental Health Survey (KoNEHS) 2012-2014, Chemosphere, 2020 Feb;240:124918. doi: 10.1016/j.chemosphere.2019.124918

Lin R., Jia Y., Wu F., Meng Y., Sun Q., Jia L., Combined Exposure to Fructose and Bisphenol A Exacerbates Abnormal Lipid Metabolism in Liver of Developmental Male Rats, Int J Environ Res Public Health, 2019 Oct 28;16(21), pii: E4152. doi: 10.3390/ijerph16214152.

Liu D., Hu Y., Wang J., Ye C., Du J., Bisphenol S triggers the malignancy of hemangiomacells via regulation of basic fibroblast growth factor, Chem Biol Interact. 2019 Oct 24;315:108866, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31669319

Lin R., Wu D., Wu F. J., Meng Y., Zhang J. H., Wang X. G., Jia L. H., Non-alcoholic Fatty Liver Disease Induced by Perinatal Exposure to Bisphenol a Is Associated With Activated mTOR and TLR4/NF-κB Signaling Pathways in Offspring Rats, Front Endocrinol (Lausanne). 2019 Sep 10;10:620, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31551937

Malloy M. A., Kochmanski J. J., Jone T. R., Colacino J. A., Goodrich J. M, Dolinoy D. C., Svoboda L. K., Perinatal Bisphenol A Exposure and Reprogramming of Imprinted Gene Expression in the Adult Mouse Brain, Front Genet. 2019; 10: 951, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6796247/

Muchacki R., Szkilnik R., Rogalska A., Lewkowicz Ł. S., Nowak P., Rola ośrodkowego układu serotoninergicznego w mechanizmach przeciwbólowego działania morfiny u szczurów, AnnalesAcademiaeMedicaeSilesiensis, 2014, 68,  2, 109

Rahman S., Pang M. G., Understanding the molecularmechanisms of bisphenol A action in spermatozoa, Clin Exp Reprod Med. 2019 Sep; 46(3): 99–106, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6736506/

Rancièr F., Botton J., Slama R., Lacroix M. Z., Debrauwer L., Charles M. A., Roussel R., Balkau Z., B., Magliano D. J., and the D.E.S.I.R. Study Group, Exposure to Bisphenol A and Bisphenol S and Incident Type 2 Diabetes: A Case–Cohort Study in the French Cohort D.E.S.I.R, Environmental Health Perspectives, 127(10) October 2019

Rochester J. R., Bolden A. L., Bisphenol S and F: A Systematic Review and Comparison of the Hormonal Activity of Bisphenol A Substitutes, Environmental Health Perspectives, Vol. 123, No. 7

Ryszawy D., Pudełek M., Kochanowski P., Janik-Olchawa N., Bogusz J., Rąpała M., Koczurkiewicz P., Mikołajczyk J., Borek I., Kędracka-Krok S., Karnas E., Zuba-Surma E., Madeja Z., Czyż J., High bisphenol A concentrations augment the invasiveness of tumor cells through Snail-1/Cx43/ERRγ-dependent epithelial-mesenchymaltransition, Toxicol In Vitro. 2020 Feb;62:104676

Shen J., Kang Q., Mao Y., Yuan M., Le F., Yang X., Xu X., Jin F., Urinary bisphenol A concentration is correlated with pooreroocyteretrieval and embryo implantation outcomes in patients with tubal factorin fertility undergoing in vitro fertilisation, Ecotoxicol Environ Saf. 2020 Jan 15;187:109816, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31648075

Shen Y., Liu T., Shi Y., Zhuang F., Lu J., Zhu Q., Ding F., Bisphenol A analogs in patients with chronic kidney disease and dialysis therapy, Ecotoxicol Environ Saf. 2019 Dec 15;185:109684, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31541948

Serra H., Beausoleil C., Habert R., Minier C., Picard-Hagen N., Michel C., Evidence for Bisphenol B Endocrine Properties: Scientific and Regulatory Perspectives, Environmental Health Perspectives, Vol. 127, No. 10, https://doi.org/10.1289/EHP5200

Stoker C., Andreoli M. F., Kass L., Bosquiazzo V. L., Rossetii M. F., Canesini G., Luque E. H., Ramos J. G., Perinatal exposure to bisphenol A (BPA) impairs neuroendocrine mechanisms regulating food intake and kisspetin system in adult malerats. Evidences of metabolic disruptor hypothesis, Molecular and Cellular Endocrinology, Volume 499, 1 January 2020, 110614, https://doi.org/10.1016/j.mce.2019.110614

Thayer K. A.,Taylor K. W., Garantziotis S., Schurman S. H., Kissling G. E., Hunt D., Herbert B., Church R., Jankowich R., Churchwell M. I., , Richard C. S., Birnbaum L. S., Bucher J. R., Bisphenol A, Bisphenol S, and 4-Hydro​xyphenyl 4-Isopro​oxyphenyl​sulfone (BPSIP) in Urine and Blood of Cashiers, Environmental Health Perspectives, Vol. 124, No. 4, 2016

Wei Y., Han C., Li S., Cui Y., Bao Y., Shi W., Maternal exposure to bisphenol A during pregnancy interferes ovaries development of F1 female mice, Theriogenology. 2019 Sep 27;142:138-148, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31593881

Win-Shwe T. T., Yanagisawa R., Koike E., Takano H., Memory Function, Neurological, and Immunological Biomarkers in Allergic Asthmatic Mice Intratracheally Exposed to Bisphenol A, Int. J. Environ. Res. Public Health 2019, 16(19), 3770, https://doi.org/10.3390/ijerph16193770