Zakażenia układu moczowego to częsta przypadłość, zwłaszcza u kobiet. Mogą dotyczyć pęcherza, cewki moczowej czy nerek. Najczęściej wywołane są przez bakterie, zwłaszcza Esterichia coli, które przedostają się do organizmu przez cewkę moczową. Bakterie Proteus, Pseudomonas, Klebsiella, Enterobacter spp., enterokokoki i gronkowce również mogą wywoływać infekcje dróg moczowych. Ze względu na budowę żeńskich narządów płciowych – cewka moczowa jest krótsza niż u mężczyzn i bliskość odbytu - kobiety są bardziej narażone na infekcje.
Ciąża
Infekcje dróg moczowych dotyczą również kobiet w ciąży, które ze względu na zmiany fizjologiczne, chociażby na skutek rosnącej macicy, która może powodować zatrzymanie moczu i jego zaleganie w pęcherzu, są bardziej narażone na zakażenia. Zmiany hormonalne również nie pomagają, ponieważ rozluźniają mięśnie moczowodów i powodują zwiększone gromadzenie się moczu w pęcherzu. Z tego powodu Panie w ciąży podwójnie powinny dbać o higienę, regularnie oddawać mocz, nie wstrzymywać go i stosować działania profilaktyczne przeciwko infekcjom.
Powikłania w ciąży
Pojawienie się bakterii w moczu w trakcie ciąży powinno zostać przeleczone, nawet jeżeli nie występują typowe objawy zakażenia. Nieleczona infekcja może spowodować:
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek w późniejszym czasie
- Niską masę urodzeniową dzieci
- Niską ocenę w skali Apgar
- Przedwczesny poród
- W poważnych przypadkach nawet poronienia
Większość antybiotyków stosowanych w leczeniu infekcji dróg moczowych jest zakazanych w ciąży, ze względu na teratogenne działanie na płód.
Szpitale i operacje
Zakażenia dróg moczowych często zdarzają się również w rzeczywistości szpitalnej, zwłaszcza u pacjentów cewnikowanych i po operacjach. U kobiet po zabiegach w rejonie narządów płciowych częstotliwość infekcji wynosi nawet 64%.
Objawy infekcji
Infekcje układu moczowego objawiają się:
- Parciem na pęcherzem
- Częstym i bolesnym oddawaniem moczu
- Bólem pleców, gorączką, dreszczami
- Ogólnie złym samopoczuciem
- Mocz może być mętny, podbarwiony krwią
- W badaniach moczu pojawiają się bakterie, leukocyty i podwyższone pH
Żele plemnikobójcze
Jednym z czynników sprzyjających wystąpieniu infekcji są żele plemnikobójcze, a dokładniej nonoxynol-9. Substancja ta jest toksyczna dla bakterii z rodziny Lactobacillusów, ale nie dla E. coli. Sprzyja to kolonizacji pęcherza przez patogenne szczepy. W badaniach na kobietach w wieku rozrodczym zauważono, że u 48% kobiet stosujących środki plemnikobójcze pochwa jest skolonizowana przez E. coli. Takich zmian nie zaobserwowano w grupie stosującej jedynie antykoncepcję doustną. Ryzyko jest jednak większe w przypadku stosowania prezerwatyw zawierających środki plemnikobójcze. Zatem kobiety mające skłonność do nawracających infekcji dróg moczowych powinny zastanowić się nad zmianą metod antykoncepcji.
Antybiotykoterapia
Na rynku istnieje szereg środków o działaniu przeciwbakteryjnym. Jednak należy pamiętać, że mogą wywołać spore działania niepożądane. Dotyczy to przede wszystkim antybiotyków, które zaburzają florę bakteryjną w jelitach. Dodatkowo u osób cierpiących na nawroty może to nie być dobrym rozwiązaniem ze względu na ryzyko antybiotykooporności. Najczęściej w leczeniu infekcji dróg moczowych wybierane są leki z grupy fluorochinolonów. Szacuje się, że już ponad 20% społeczeństwa jest opornych na działanie tej grupy leków. Co ciekawe antybiotykooporność wiąże się często z koniecznością hospitalizacji, ryzykiem poważniejszych zakażeń, a nawet zgonów. Zjawisko antybiotykooporności rośnie na całym świecie na skutek nadmiernego stosowania antybiotyków zarówno w leczeniu ludzi, jak i w wyniku rutynowego podawania zwierzętom hodowlanym.
W 2016 roku amerykańskie FDA stwierdziło, że działania niepożądane wynikające ze stosowania tych leków są znacznie większe niż korzyści jakie ze sobą niosą. Dlatego warto zawsze w pierwszej kolejności wypróbować metod naturalnych, bezpiecznych i łatwo dostępnych.
Żurawina
Żurawina od wieków znana jest ze swych pozytywnych efektów w leczeniu infekcji dróg moczowych. Działa silnie przeciwbakteryjnie na drobnoustroje wywołujące zakażenie, a także tworzy niekorzystne środowisko, które utrudnia przywieranie bakterii do ścianek pęcherza. Zauważono również, że żurawina wykazuje podobne działanie również w przewodzie pokarmowym. W badaniach in vitro wykazano, że za te właściwości odpowiadają polifenole i proantocyjanidyny A – PCA, zawarte w owocach. Podobne właściwości ma kwas ursolowy i triterpenoidy, które pełnią rolę uzupełniającą lub synergistyczną wobec proantocyjanidynów A i powodują zmianę ekspresji genów E. coli, czego efektem jest zmniejszona proliferacja i zahamowanie tworzenia się biofilmów bakteryjnych. Biofilmy to osłonki bakterii, macierz coś na kształt tarczy chroniącej bakterie przed działaniem środków przeciwbakteryjnych. To właśnie biofilmy bakteryjne odpowiedzialne są za antybiotykooporność. Warto też wspomnieć, że regularne spożywanie soku z żurawiny czy kapsułek z ekstraktem ma silnie przeciwzapalne, moczopędne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe właściwości. Dzięki temu żurawina zapobiega rozwojowi objawów, zmniejsza migrację drobnoustrojów i nasilenie infekcji. Dokładnie takie samo działanie mają silnie środki przeciwzapalne takie jak deksametazon, czy inhibitory cyklooksygenazy.
W badaniach wykazano, że regularne przyjmowanie produktów na bazie żurawiny spowodowało o 26% zmniejszone ryzyko nawrotów infekcji, w porównaniu z grupą nie stosującą owoców. Co ciekawe spożywanie soku z żurawiny wpłynęło również na zmniejszenie o 39% ryzyka choroby wenerycznej. Podobne efekty osiągnięto w badaniu na kobietach po operacjach ginekologicznych, u których zakładany był cewnik. Regularne spożywanie soku z żurawiny znacząco zmniejszyło ryzyko infekcji i jej nawrotowość. Efekty są podobne do antybiotykoterapii, z tym, że interwencja żywieniowa sokiem z żurawiny nie powoduje oporność tak jak w przypadku antybiotyków. W tym samym badaniu wykazano również, że kapsułki z ekstraktem z żurawiny stanowią silniejsze wsparcie terapii i wykazują efektywniejsze działanie niż sam sok.
W badaniach porównawczych skuteczności ekstraktu z żurawin i antybiotyku zaobserwowano podobne efekty. Kobietom w pierwszej grupie podawano 500 mg ekstraktu z żurawin dziennie, a w drugiej grupie 100 mg trimetoprymu. Różnice w występowaniu nawrotów nie były statystycznie istotne, jednak w grupie żurawinowej zaobserwowano zmniejszoną liczbę działań niepożądanych stosowanej terapii. W innym, podobnym badaniu przy większej dawce tego samego antybiotyku – 480 mg i podwójnej dawce ekstraktu z żurawin zaobserwowano faktycznie lepsze efekty antybiotykoterapii i zmniejszoną nawrotowość, jednak kosztem zwiększenia antybiotykooporności.
Dawkowanie żurawiny
W badaniach wykazano skuteczność:
- 240 – 300 ml soku żurawinowego dziennie w leczeniu infekcji
- W ramach profilaktyki większość producentów zaleca stosowanie 50 ml soku dziennie
- Ekstrakty powinny zawierać 36-72 mg proantocyjanidyn A – PCA, aby skutecznie leczyły infekcje
- W profilaktyce stosuje się 2,8 mg proantocyjanidyn A, co znacząco zmniejsza ryzyko nawrotów infekcji
Przyjmowanie soku i ekstraktów powinno być rozłożone w ciągu dnia, najlepiej na 3 dawki, ponieważ działanie żurawin utrzymuje się do 8 godzin.
Należy zwrócić uwagę na jakość soku, aby nie zawierał żadnych konserwantów, polepszaczy, barwników, wzmacniaczy smaku, cukru czy innych słodzików. Idealny to czysty, sok NFC – nie z koncentratu, ekologiczny i najlepiej niepasteryzowany. Podobnie sprawa wygląda z ekstraktami kapsułkowymi. Powinny być możliwie jak najczystsze - naturalna kapsułka i ekstrakt, bez konserwantów, antyzbrylaczy itd.
Bezpieczeństwo dietoterapii
Sok z żurawiny lub kapsułki z ekstraktem mogą być bezpiecznie spożywane zarówno w trakcie leczenia jak również długotrwale jako profilaktyka zakażeń, zarówno przez dzieci jak i kobiety w ciąży. W jednym z badań na 188 kobietach w ciąży zaobserwowano, że regularne spożywanie soku z żurawiny zmniejszyło o 57% występowanie infekcji dróg moczowych. W innym badaniu na 760 kobietach w ciąży zaobserwowano 70,5% skuteczność soku z żurawin w zmniejszaniu infekcji w porównaniu z wodą.
Sama jestem wielką fanką soku z żurawin i od 3-4 miesiąca ciąży, kiedy to pojawiły się u mnie bakterie w moczu, bez ewidentnych objawów infekcji, codziennie ją spożywam. Najpierw były to ekstraktu kapsułkowe, a po wyleczeniu bakterurii zaczęłam pić codziennie sok w ramach prewencji. Faktycznie jest on kwaśny, ale uwierzcie mi można się przyzwyczaić i szybko przestałam się przy nim krzywić;)
Profilaktyka infekcji dróg moczowych
Profilaktyka infekcji powinna opierać się na higienie. Należy codziennie, najlepiej 2 razy dziennie podmywać się w okolicach intymnych i codziennie zmieniać bieliznę. Najlepiej w nocy spać bez majtek, aby zapewnić okolicom intymnym dostęp do świeżego powietrza. Kolejną kwestią jest również podcieranie się, które powinno odbywać się w kierunku do odbytu.
Seks analny również może stanowić czynnik spustowy infekcji, zwłaszcza pochwy, więc należy zadbać o odpowiednie przygotowanie - prezerwatywy, lewatywa, a po seksie analnym nie wracać do pochwowego.
Odpowiednie nawodnienie jest podstawą, ponieważ częste oddawanie moczu, również będzie utrudniać osadzanie bakterii w pęcherzu. Należy pamiętać o wypijaniu min 1,5 l wody, a Panie w ciąży nawet 2,5 l.
Regularne spożywanie witaminy C może pomóc poprzez zmianę pH moczu. Kwas askorbinowy zwiększa kwasowość moczu, przez co utrudnia osiedlanie bakteriom.
Na infekcje układu moczowego cierpią zdecydowanie częściej kobiety. Spora część z nas przynajmniej raz w życiu przez to przechodziła. Ciąża jako stan fizjologiczny zwiększa ryzyko infekcji, chociażby przez zmiany fizjologiczne i hormonalne. W tym czasie nieleczone infekcje mogą prowadzić do poważnych powikłań takich jak odmiedniczkowe zapalenie nerek, sprzyjać niskiej masie urodzeniowej dzieci, niskiej ocenie w skali Apgar, przedwczesnemu porodowi, a nawet w poważnych przypadkach powodować poronienia. Z tego powodu warto skupić się na profilaktyce zakażeń, zwłaszcza, że typowe antybiotyki są groźne dla rozwijającego się maleństwa. Najprostszym i niosącym wiele dodatkowych korzyści zdrowotnych, sposobem w ramach profilaktyki, jak również leczenia infekcji, która już się pojawiła jest regularne przyjmowanie soku z żurawiny lub kapsułek z jej ekstraktem. Produkty na bazie żurawiny są bezpieczne nawet dla dzieci i kobiet w ciąży. Należy również pamiętać o regularnej higienie, codziennej zmianie bielizny, najlepiej z naturalnych materiałów, zapewnieniu dostępu do świeżego powietrza podczas snu, jak również podcieraniu się w kierunku do odbytu. Z kolei kobiety stosujące antykoncepcję na bazie żelów plemnikobójczych warto, żeby rozważyły inne metody zabezpieczenia przed niechcianą ciążą.
Źrodła:
Fi Z., Liska DA, Talan D., Chung M., Cranberry Reduces the Risk of Urinary Tract Infection Recurrence in Otherwise Healthy Women: A Systematic Review and Meta-Analysis , The Journal of Nutrition, 2017, Volume 147, Issue 12, 2282–2288
Foxman B., Cronenwett A. E. W., Spino C., Berger M. B., Mrgan D. M., Cranberry juice capsules and urinary tract infection after surgery: results of a randomized trial, Research Gynecology, 2015, volume 213, issue 2, P194.E1-194.E8
Ghouri F., Hollywood A., Ryan K., A systematic review of non-antibiotic measures for the prevention of urinary tract infections in pregnancy, BMC Pregnancy Childbirth, 2018, 18, 99
Maki K. C., Kacpar K. L., Khoo C., Derrig L. H., Schild A. L., Gupta K., Consumption of a cranberry juice beverage lowered the number of clinical urinary tract infection episodes in women with a recent history of urinary tract infection, The American Journal of Clinical Nutrition, 2016, Volume 103, Issue 6, 1434–1442
Nabavi S. F., Sureda A., Daglia M., Izadi M., Nabavi S. M., Cranberry for Urinary Tract Infection: From Bench to Bedside, Curr Top Med Chem, 2017, 17(3), 331-339
Shneeberger C., Geerlings S. E., Middleton P., Crowther C. A., Interventions for preventing recurrent urinary tract infection during pregnancy, Cochrane Database Syst Rev, 2015, (7)
Sihra N., Goodman A., Zakri R., Sahai A., Malde S., Nonantibiotic prevention and management of recurrent urinary tract infection, Nature Reviews Urology, 2018, volume 15, 750–776